i
Wiki moja iliyopita nilikuwa Kigoma, moja ya mkoa maskini sana Tanzania. Niliwaona watoto wengi, wengine wakiwa wamebebwa mgongoni na mama zao, wengine wakiambatana na ndugu zao mtaani, wengine wamekaa chini kwenye mchanga mwekundu wakiwa katika dunia yao.
Nilijiuliza walikuwa wanafikiria nini, ni matunzo gani wanapata na kuna fursa gani katika maisha yao ya siku zijazo.
Nilijiuliza pia ni kinamama, kina baba na walezi wangapi wanafahamu namna siku za mwanzo za utoto zilivyo muhimu kwa maisha ya mtoto na namna gani tunaweza kufikisha ujumbe wa kisayansi juu ya umuhimu wa siku za utotoni katika nyumba na jamii zote nchini.
Tunao wajibu na dhamana ya kuufikisha ujumbe huu na kuzisaidia familia kulea familia zao, na hizi ndio sababu za kwanini lazima tutimize jukumu hili.
Wataalamu wanasema ubongo hukua kwa kasi kubwa katika siku 1,000 za mwanzo wa uhai wa binadamu. Hiki ni kipindi kinachoanzia kutungwa kwa mimba hadi umri wa miaka miwili.
Kila mara mama au baba anapocheza na kucheka, kusoma kitabu au kushiriki mchezo na mwanawe, ujue kuna maelfu ya hisia chanya zinazojengeka kwenye ubongo wa mtoto huyo mchanga, zinazojenga uwezo wake wa kujifunza, utendaji, kuendana na mabadiliko na hata kukabiliana na changamoto.
Utafiti uliodumu kwa miaka 20 na kuchapishwa katika jarida la Science, unaonyesha watoto wanaotoka katika kaya maskini na kupata uchocheaji bora wa kiwango cha juu katika utoto wao, walipata asilimia 25 zaidi ya kipato kwa wastani katika utu uzima wao kuliko wale ambao walikosa hatua hizo utotoni
Ripoti mpya ya ulimwengu iliyotolewa na Shirika la Umoja wa Mataifa la Kuhudumia Watoto (Unicef) iitwayo ‘Siku za Mwanzo za Maisha ya Kila Mtoto ni Muhimu (Early Moments Matter For Every Child).’ Inasema kipindi cha tangu kutungwa mimba hadi kuanza shule ni muhimu. Ni fursa adimu katika kuandaa vema ubongo wa mtoto. Huu ndiyo wakati wa kuujenga ubongo wake. Ikiwa watoto watalelewa kwa namna inayojenga vema akili zao, wataweza kujifunza vema, hivyo wataweza kuchangia na kupata kipato bora zaidi. Hii itawasaidia wao, familia zao na uchumi wa Taifa kwa ujumla.
Watoto wanahitaji huduma bora za afya na lishe, kuchangamshwa, fursa za kujifunza utotoni na mazingira salama ili ubongo wao uweze kukua vema.
Kwa bahati mbaya duniani kote, mamilioni ya watoto wanakosa fursa hii. Watoto milioni 155 wamedumaa, watoto milioni 230 wanaishi katika mazingira yaliyoathiriwa na machafuko na wanakabiliwa na msongo wa mawazo; wengine milioni 300 wanaishi katika maeneo yaliyoathirwa na uharibifu wa mazingira, haya mambo yote yanaathiri ukuaji wa ubongo wa mtoto.
Tanzania pia ina maelfu ya watoto wanaokosa vichochezi hivyo vinavyolea ukuaji wa kiwango cha juu cha ubongo wao. Kwa mfano, lishe duni miongoni mwa watoto nchini imefanya asilimia 34 ya walio na chini ya miaka mitano kudumaa.
Wataalamu wanasema kudumaa humkosesha mtoto fursa ya kukua akiwa na afya bora, kumkosesha uwezo wa kujifunza kikamilifu na hata kupunguza nafasi ya kupata ajira akifikia umri wa kuajiriwa.
Ukatili dhidi ya watoto na kukua katika mazingira yanayomuweka katika hatari ya ukatili, inawasababishia msongo wa mawazo hivyo kuathiri ukuaji wa ubongo wao. Utafiti unaonyesha Tanzania inakabiliwa pia na tatizo la ukatili dhidi ya watoto. Tanzania iko katika kipindi muhimu cha historia yake. Katika miaka 10 hadi 15 ijayo, sehemu iliyo kubwa ya idadi ya watu wa taifa hili yaani vijana, wataingia katika umri wa miaka ya uzalishaji mali. Lakini, wakati nchi inakaribia kufikia hadhi ya kipato cha kati huku kukiwa na msukumo mkubwa wa kisiasa kuleta kwa haraka uchumi wa viwanda, sehemu kubwa ya nguvu kazi ijayo itakayosaidia kufikiwa kwa malengo haya, yaani, watoto wa leo, wanabaki katika hali ya unyonge pasipo matunzo yanayostahili.
Tunawezaje kubadili hali hii.
Ukosefu huu wa usawa si tu unahatarisha hatma ya watoto, lakini pia unahatarisha uwezekano wa Tanzania kufikia malengo yake.
Hii ina maana kwamba lazima uwekezaji mkubwa ufanywe kwa watoto.
Hesabu zimekwishafanyika, Ripoti mpya ya Unicef inaonyesha Dola 0.5 za Marekani zikiwekezwa kwa mtu mmoja, inawezekana kujumuisha mikakati ya malezi ya utotoni katika program za lishe na afya zilizopo.
Taasisi ya Taifa ya Utafiti wa Masuala ya Uchumi ya Marekani (The US National Bureau of Economic Research) inasema kiwango cha faida ya kila mwaka kutokana na programu za uwekezaji katika makuzi ya mtoto (ECD) ni zaidi ya asilimia 13.7.
Manufaa yanaonekana kupitia matokeo bora kwenye elimu na afya, viwango vya chini vya uhalifu na vipato vya juu kwa mtu mmojammoja. Utafiti pia unathibitisha kuwekeza kwa kipindi hicho cha utotoni kuna manufaa makubwa kuliko kuwekeza kwenye hatua nyingine za ukuaji wa mtoto.
Wakati kuna jitihada zinaonekana sehemu mbalimbali duniani kukabiliana na changamoto za watoto, bado uwekezaji katika hatua hii ya awali ya ukuaji wake haijapewa kipaumbele.
Malengo ya Maendeleo Endelevu ya Umoja wa Mataifa (SDGs), yanatoa fursa ya kuendeleza jitihada hizo. ‘Ripoti ya Siku za Mwanzo za Maisha ya Kila Mtoto ni Muhimu’ inasisitiza umuhimu wa kuitimiza ahadi hiyo. Wito wa Unicef kwa Serikali na asasi washirika, lazima tuwekeze kwa haraka katika huduma zinazowapa watoto hasa wale walionyimwa fursa kabisa, mwanzo bora wa maisha. Kwa mfano, kwa kutenga asilimia 10 ya bajeti za taifa za elimu kwa ajili ya elimu ya awali, kutaongeza idadi ya watoto waliopata fursa za mapema za kujifunza. Ili kuwafikia wengi na familia nyingi kwa gharama nafuu, serikali na washirika wanaweza kuunganisha hatua za kutatua matatizo ya utotoni katika huduma zilizopo, kama upimaji afya na matunzo ya watoto katika jamii. Sera rafiki kwa familia kama likizo ya uzazi yenye malipo na likizo ya kunyonyesha bila kuathiri kipato cha mama, ni lazima sasa ziwepo. Na ni lazima tupime maendeleo kwa kukusanya takwimu kuhusu viashiria muhimu.
Tanzania kuna programu zinazolenga malezi ya utotoni, lakini bado watoto wengi hawajafikiwa na programu hizo. Unicef inafanya kazi na serikali na wadau wengine kuweka kipaumbele kwa malezi ya utotoni na kufikisha ujumbe wa kisayansi kuhusu suala hilo. Mchango wa Unicef kwa serikali ni pamoja na kuisaidia kuweka msisitizo wa kumpa hamasa mtoto na malezi bora.
Wafanyakazi wa afya waliopatiwa mafunzo stahiki, wanafanya kazi kubwa vijijini kwa kutoa mafunzo kwa wazazi juu ya malezi bora na namna ya kuelewa tabia za watoto wachanga. Vikundi vya kina mama wanapewa mafunzo ya namna ya kutengeneza vifaa vya kuchezea vya watoto vya gharama nafuu kutokana na malighafi zinazopatikana katika mazingira yao.
Mambo yote haya yanasaidia kuboresha malezi ya watoto.
Hivyo basi, mara nyingine utakapopata fursa ya kumwangalia mtoto mchanga, tafadhali kumbuka kuwa ukuaji vema wa ubongo unahitaji lishe bora, huduma bora ya afya, mawasiliano chanya na mazingira salama. Inaweza kuonekana kuwa ni kitu kidogo, lakini maendeleo ya nchi yanategemea watu wenye uwezo kiakili. Inawezekana Tanzania kuwa na mamilioni ya watu wenye uwezo wa kiakili- wakiwamo wale watoto niliowaona mkoani Kigoma wiki iliyopita.
Maniza Zaman ni Mwakilishi wa Unicef Tanzania
No comments:
Post a Comment